Dòng họ Nguyễn Tiên Điền là một dòng họ lớn, có lịch sử lâu đời với hơn 425 năm. Theo Hoan Châu Nghi tiên Nguyễn gia thế phả do Nguyễn Nghiễm soạn thì đời thứ nhất của dòng họ Nguyễn Tiên Điền là Nam Dương công Nguyễn Nhiệm, nguyên quán ở làng Canh Hoạch, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam. Cuối thế kỷ 15, trong cuộc chiến tương tàn giữa nhà Lê Trịnh và nhà Mạc, dòng họ này cũng bị cuốn theo nạn can qua. Nguyễn Nhiệm may mắn mắn thoát cơn binh biến, tìm đường vào Nghệ An, mai danh ẩn tích rồi cùng gia quyến góp sức khai phá bãi bồi sông Lam hãy còn hẻo lánh, hoang vu thành làng Phú Điền, nay là thị trấn Tiên Điền, huyện Nghi Xuân.

Một góc Tiên Điền.

Cháu đời thứ 5 của Nguyễn Nhiệm là Lĩnh nam công Nguyễn Quỳnh (1675-1735). Từ trẻ ông đã nổi tiếng văn chương, năm 19 tuổi thi Hương đậu tam trường rồi được làm Nho sinh ở cục Tú lâm, thường được vào hầu ở cung Tiềm để của thái tử. Từ đời thứ sáu, dòng họ này không những con cháu ngày càng đông đúc mà còn có sự phát triển vượt bậc về khoa cử và hoạn lộ: 5 người đỗ đại khoa, 7 người là hương cống và 7 người là tam trường. Nổi tiếng nhất dòng họ này về quan lộ là 2 cha con Nguyễn Nghiễm và Nguyễn Khản. Cả 2 đều đỗ đại khoa và làm quan to trong triều, từng đảm đương những chức vụ cao nhất nhì trong triều Lê - Trịnh. Cha con, anh em đứng đầu trong triều ngoài quận thời Lê-Trịnh từ Thượng thư, Tư đồ, Tham tụng, Bồi tụng; Tham đốc, Đô chỉ huy lĩnh Trấn thủ, tước công, hầu... đều có. Dạy học là một truyền thống của họ Nguyễn Tiên Điền. Hoàng giáp Nguyễn Nghiễm là nhà giáo có công rèn dạy hàng chục nhà khoa bảng, trong đó có Tiến sĩ Ngô Phúc Lâm, Hương cống Nguyễn Thiếp. Nguyễn Khản từng làm Tả tư giảng, thầy học của vua Lê, chúa Trịnh. Nguyễn Nhưng, Nguyễn Đăng, Nguyễn Tùng... đều ở nhà “dạy học, làm thuốc, làm địa lý, bói toán...”.

Trên các lĩnh vực khác như nho, y, lý, số, kinh sử, thơ phú... dòng họ Nguyễn Tiên Điền cũng có những bậc xuất chúng. Tuy nhiên, nổi bật nhất ở dòng họ này vẫn là sự nghiệp văn chương. Nhiều tác gia, tác phẩm nổi tiếng không chỉ lúc đương thời mà còn có sức sống dài lâu trong lịch sử. Bên cạnh Nguyễn Nghiễm, Nguyễn Khản với tài văn chương nổi tiếng thì Nguyễn Du cùng với người cháu Nguyễn Hành được lịch sử xếp vào “An Nam ngũ tuyệt” - hai trong số 5 nhà thơ giỏi nhất ở An Nam.

Đoàn Chủ tịch đại hội.

Đến nay, con cháu hậu duệ dòng họ luôn đoàn kết, tích cực thi đua học lập, lao động sản xuất. Theo thống kê, dòng họ có 5 chi với 1.106 hộ, 2.642 đinh. Dòng họ hiện có 760 người có trình độ đại học, 2 giáo sư, 3 phó giáo sư, 10 tiến sỹ và nhiều người là thạc sỹ, thầy thuốc, nhà giáo, nghệ nhân ưu tú, nhiều người đang công tác trong lĩnh vực y tế, quân đội, công an…và có nhiều đóng góp quan trọng cho sự phát triển của quê hương đất nước.

Hàng năm, dòng họ đều chăm lo công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập; con cháu dòng họ tích cực tham gia các phong trào tại địa phương nhất là phong trào xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; các hoạt động hỗ trợ nhau phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo…

Với phương châm “Đoàn kết – phát triển làm rạng danh dòng họ Nguyễn Tiên Điền”, nhiệm kỳ 2025-2030, Hội đồng gia tộc dòng họ tổ chức các hoạt động hướng về nguồn cội, tri ân tổ tiên, đền ơn đáp nghĩa, giúp đỡ lẫn nhau, khuyến học khuyến tài... cùng chung tay xây dựng dòng họ, vun đắp tình đoàn kết, phát huy truyền thống dòng họ “Trâm anh thế phiệt”, cùng với cấp ủy, chính quyền địa phương xây dựng khối đại đoàn kết, chung sức đồng lòng xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp.

Đại hội cũng đã bầu ra 26 thành viên vào Hội đồng gia tộc nhiệm kỳ 2025-2030, trong đó, ông Nguyễn Hải Nam được bầu giữ chức Chủ tịch Hội đồng gia tộc họ Nguyễn Tiên Điền.

Đức Đồng – Thế Hùng